Navigatour Seyahat Dergisi
Yr. Doç. Dr. Hüseyin ArslanYoruculuğuna, zorluklarına, bilinmezliklerine rağmen keyfi, macerası, bilinmezi keşif duygusu, meçhule yolculuk arzusu alır götürür beni…
Gezilecek pek çok yer ve ortam var bu güzelim dünyada…
Doğal güzellikler, tarihi ve kültürel mekanlar…
Dağlar, denizler, ovalar, düzler, vahalar, vadiler, çöller, göller, dereler, nehirler…
Kutsal mekanlar, anılarla dolu köşe bucaklar, inanç ve düşünceleri ile insanlığa yön ve yol gösteren şahsiyetlerin ve milletlerin yaşadığı coğrafyalar… adet ve gelenekleri, kültürel mirasları ve güncel yaşantıları… Hep insanı, seyyahı cezbeder…
Bütün bunların yanında günümüzde İstanbul, Kahire, Newyork gibi devasa şehirler hariç rahat gezilip görülecek pek çok şehir var. Ama bu devleşmiş şehirleri de gezmeyi, görmeyi ihmal etmemek lazım. Hariç dedim, çünkü devasa şehirleri gereği gibi gezebilmek zaman ve imkan bakımından özel bir yere sahiptir…
Bir diğer elzem durum ise gerçekten bu şehirleri, tarihi ile, kültürü ile, doğal güzellikleri ile iyi bilen rehberlere ihtiyaç vardır…
Kendi başına gezebilirsin ama keyfi ve hazzı birbirini tutmaz…
Tabiatından, tarihinden, kültüründen bir şeyler kapabilmek için, anlamak için, yorumlamak için; İstanbul’un içini, çevresini ve Roma-Bizans, Osmanlı devirlerinden kalma özgün ve asli hal üzere olan yapıları, kurumları gezip görmek lazım.
Sadece seyretmek, ağız açık, kulaklar ve gözler hayretler içerisinde hayran hayran bakmak yetmez…
Bu yapılar ve buralarda yaşamış şahsiyetler, geçmiş ve yaşanmış olaylar ile ilgili okumalar yapmak gerekir…
Bir başka okuma alanı ise önceki seyyahların yazdıklarıdır.
Bunların nelere dikkat ettikleri, neleri aktardıkları bize yöntem bakımından yol göstericilik eder.
Elbette, bunların yöntemlerine takılıp kalmamak lazım.
Güncel ve modern seyahatname ya da seyahat yazıları kaleme almak ya da geçmiş seyyahların yöntemleri ile günümüz seyyahlarının yöntemleri arasında uygun olanı tercih etmek önerilebilir.
Bu anlamda, İbn Fazlan, İbn Battuta, İbn Arabî, Evliya Çelebi, Nasır Husrev Kubadiyanî, Gerlach, Busbec, Magellan, Marco Polo, Lawrence, Pierre Loti, Muhammed Esed, Şair Nâbi gibi seyyahların seyahatnamelerinden yararlanmak mümkündür…
Ayrıca bunlar okunduğunda ve kendilerinden sonraki insanlık devirlerine etkileri ile karşılaştırıldığında seyahatname veya seyahat yazılarının, yazıldığı devrin önemi ve anlamı daha açık anlaşılmış olur.
Her seyyahın ve seyahatnamenin aynı zamanda bir amacı vardır.
Bir seyahatin amacı ticari olabileceği gibi ibadet amaçlı ya da siyasi-idari elçilik gibi bir amaç da olabilir. Ya da günümüzde oldukça geçerli olan sade ve keyifli bir yeni yerler görme ve gözleme, ibret alma ve ders çıkarma amaçlı olabilir.
Bu yazımızda birkaç seyyah ve seyahatnamesini örnek vereceğiz.
Bunlardan ilki Osmanlı ülkesini; güller, çiçekler, rengarenk menekşeler, leylaklar,laleler, manolyalar, begonyalar diyarı, temizlik ve nezafetiyle göz kamaştıran mekanlar, hanlar, hamamlar, sokaklar, pırıl pırıl ve mis kokan evler, hanlar, kervansaraylar ve saraylar diyarı, diğer taraftan zarif ve nezaket donanımlı efendiler, çelebiler, enva-i çeşidiyle Osmanlı insanını ve bu insanın yaşadığı huzurlu ve müreffeh ortamı anlata anlata bitiremeyen Ogiler Ghislain De Busbecq’tir.
Türk Mektupları- Turkish Letters isimli beş seyahat yazısını içeren seyahatnamesinde; “Yanınızdan ayrıldığım zaman, İstanbul’a seyahatime dair size uzun uzun bilgi vereceğimi söylemiştim. Şimdi bu sözümü yerine getirmeye hazırlanıyorum. Hem de söz verdiğimden fazlasını yazarak, borcumu fazlasıyla ödeyeceğim. Çünkü İstanbul’a yaptığım seyahat hikayesine, Amasya’ya kadar olan seyahatimin hikayesini de ilave etmek niyetindeyim… Başımdan pek hoş maceralar geçtiğini gördüğünüz zaman siz de benim zevkime ortak olacaksınız. Fakat bu kadar uzun ve zor bir seyahatte doğaldır ki hoş olmayan şeyler de geçer… O zamanlar üzerimde bıraktığı tesir ne kadar can sıkıcı idiyse, şimdi size bunları anlatırken duyacağım zevk de o kadar fazladır.” der.
Osmanlı ülkesine, Avusturya elçisi unvanı ile Erdel Savaşı’nı sona erdirmek üzere 1555 yılında görüşmeye gelen Busbecq, üçüncü gelişinin eseri olarak 1562 yılında Frankfurt’ta sekiz yıllık barışı içeren bir antlaşma imzalanır. Osmanlı’da bulunduğu sırada 240-250 kadar Yunanca elyazmasını toplayarak Avusturya Ulusal Kütüphanesi’ne bağışladı. Ankara’daki ünlü Augustus Anıtı’nı ortaya çıkardığı, anlatılır. Osmanlı’yı anlatan, Lâtince “İtinera Constantinopolitanum et Amasianum et de Re Militari contra Turcos İnstituenda Consilium” (İstanbul ve Amasya Seyahatnamesi ve Askerî İşlerde Türklere Karşı Alınacak Önlemler Hakkında Tavsiye) adlı eserini 1581’de yayımladı.
Son derece sıcak ve ayrıntılı bir anlatıma sahip olan metinler sayesinde Osmanlılara o yıllarda Avrupa’dan nasıl bakıldığını görmek ve birçok konuda bilgi edinmek mümkün…
Batılı seyyahlardan ve seyahat yazılarından bir örnek vermiş iken şimdi de aynı dönemi ele alan bir Osmanlı seyyahını ele alalım…
Matrakçı Nasuh…
Kanunî Sultan Süleyman ile birlikte çıktığı Irak seferlerinde geçtiği yerleri minyatür sanatı ile resmeyleyen ve bunun yanı sıra menzil be menzil anlatan Nasuh, “Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han” isimli eserinde Irak-ı Arab ve Irak-ı Acem’e olan seferleri, bu seferlerde konaklanan yerleri, karşılaştıkları durumları, şartları ve insanları, sultanın ve ordusunun yapıp ettiklerini kaleme alır. Hüseyin G.Yurdaydın tarafından günümüz Türkçe’sine aktarılan eser, Türk Tarih Kurumu tarafından 1976 yılında yayınlanır.
İstanbul’da,Üsküdar-Bağlaşbaşı’nda bulunan İslâm Araştırmaları Merkezi (İSAM) Kütüphanesi’nde vaktiyle incelemiş olduğum bu eser, o devre ilişkin çok yararlı bilgiler içermektedir.
Söz Matrakçı Nasuh’tan açılmışken hakkında biraz bilgi vermekte fayda görmekteyim. Doğum tarihi bilinmemekle birlikte 1564 yılında vefat eden Matrakçı, matrak oyunun mucididir. Aynı zamanda minyatür sanatçısıdır. Bunun yanı sıra matematik ve tarih konularında eserlerin sahibi çok yönlü bir ilim adamıdır.
Çeşitli silahların nasıl kullanılacağını ve dövüş yöntemlerini anlatan Tuhfet ü’l-Guzât adlı bir kılavuz kitap da yazmış olan Nasuh, özellikle geometri ve matematik alanlarında önemli bir ilim adamıydı. Uzunluk ölçülerini gösteren çizelgeler hazırlamış ve bu konuda kendinden sonra gelenlere öncülük etmiştir. Matematiğe ilişkin iki kitabı “Cemâl ü’l-Küttâb” ve “Kemal ü’l- Hisâb” ile birlikte “Umdet ü’l-Hisâb” isimli eserini Yavuz Sultan Selim döneminde yazmış ve padişaha arz etmiştir. Bu sonuncu eseri uzun yıllar matematikçilerin el kitabı niteliğinde kullanılmıştır.
Tarih alanında ise Mecma-üt-Tevârih adıyla Taberî Tarihi’ni Türkçeye çevirmiştir. Ayrıca Tarih-i Sultan Bayezid ve Sultan Selim adlı iki kitabında bu padişahlar dönemindeki olayları anlatmıştır. Yine Süleyman-nâme adlı kitabında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 arasında geçen olayları ele almıştır. Yukarıda belirttiğimiz gibi Kanunî’nin 1534 Irak seferini “Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han” isimli eserinde anlatmıştır. Karaboğdan seferini (1538) de Fetihnâme-i Karaboğdan isimli eserinde ele almıştır. Matrakçı Nasuh 28 Nisan 1564’te Hakkın rahmetine kavuşmuştur.
Bu iki örnekte görüldüğü gibi görev amaçlı seyahatlerde de gözlemler, incelemeler, değerlendirmeler, yazıya dökülerek, ya da resmedilerek yerler, insanlar, ülkeler, kültürler, gelenek ve görenekler ile ilgili insanlığa katkı sağlayıcı, gelecek nesillere ışık tutucu bilgiler aktarılabilir. Geçmişe yolculuk ve geleceğe yol açıcılık amacı ile bunlardan yararlanılabilir.
Keyifli seyahatler, heyecan verici gözlemler, mutluluk katıcı anılarla hayatı yaşamanız dileğiyle, görüşmek üzere esen kalın…
http://www.kitapyurdu.com/kitap/turk-mektuplari/46290.html (08.08.2015)
http://www.dersimiz.com/bilgibankasi/OGIER-GHISALIN-DE-BUSBECQ-KIMDIR-HAKKINDA-BILGI-4435.html
Yazıcı, Nurcan. Kanuni Dönemi’nin Bir Tanığı Busbecq ve Türk Mektupları.Hürriyet Gösteri Sanat Edebiyat Dergisi. Ocak 2006,sayı 277,s. 76-78. İstanbul.
http://www.aksitarih.com/meshur-diplomat-busbecqin-nazarindan-turkler.html (09.08.2015)
Kasapoğlu, Saad. Kanuni Kerkük’te. Tarih Okulu, Kış 2009,Sayı II, 75-82.
http://e-magaza.ttk.gov.tr/switch.php?file=ProductInfo&cat_id=82&product_id=5287 (09.08.2015)
Erkan, Davut. Matrâkçı Nasûh’un Süleymân-nâmesi,(1520-1537).Marmara Ünv. Sos. Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.İst.2005.
Fayda, Mustafa. Nasuh ü’s-Silahî (Matrakçı). Http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/767/9743.pdf (09.08.2015)
